Het drukproces van een strip

[pudifar]

Ik ben op zoek naar informatie over het drukproces van een strip, vóór het digitale tijdperk. 

Dus alles over het maken van analoge drukfilms, controleren van drukproeven, het eigenlijke drukproces, enz.

 

Bestaat hier een youtube filmpje over? 

Heeft iemand een link naar een artikel hierover?

 

Alvast bedankt!

[P3TJQ]

Even de foto van internet geplukt.

Hier staat wel wat in hoe een strip werd gedrukt.

[Ambreville]

11 hours ago, P3TJQ said:

Even de foto van internet geplukt.

Hier staat wel wat in hoe een strip werd gedrukt.

Ik denk dat dat een beetje achterhaald is. Dat album kwam nog pre-digitaal uit. Sindsdien is zowat alles veranderd. Digitale kleuring, printtechnieken, mogelijkheden in 'speciallekes' en formaten.

Zoek eens op filmpjes van Delabie of Lesaffre. De meeste strips passeren via daar. 

[P3TJQ]

Dat was ook de vraag.

Hoe vond het proces plaats voor digitalisering.

[Ambreville]

17 minutes ago, P3TJQ said:

Dat was ook de vraag.

Hoe vond het proces plaats voor digitalisering.

Ah, sorry, naast de industriele archeologie gekeken.

[Bonte]

Druk- en productietechnieken van strips interesseren me uiteraard, zowel van vroeger als van nu.

 

Dit is alvast een mooi filmpje over een instituut die nog steeds een oude drukkerij draaiende houdt, het is een systeem die tot in de jaren '50 en zelfs '60 veelvuldig werd gebruikt. De Heidelberg Degelpers is de bekendste en wordt nog steeds beperkt gebruikt om papier en karton te rillen (plooi-ril bij de rug van een boek) en uitsnijden. M'n dochter heeft dat enkele jaren geleden nog geleerd in de drukkerij school al is de techniek quasi verloren.

 

Ze tonen in dat filmpje vooral het letterzetten maar ook het gieten van de letters, dat is ook hoe afbeeldingen worden gemaakt en dus ook strips. Dat zijn die metalen diep uitgefreesde drukplaten die je nog wel eens te koop ziet, na het gieten moesten nog steunpuntjes en foutjes worden weggefreesd en dat zie je bij elk plaatje.

Per kleur had je een afzonderlijke drukplaat nodig, blauw, rood, geel en zwart. Dat waren andere kleuren dan de CMYK (cyan, magenta, geel, zwart) van tegenwoordig, vandaar dat de kleuren van de strips uit die jaren zo lastig te repliceren zijn. Elke drukker had zijn favoriete soort kleuren en druktechniek.

 

 

 

Soms zie je nog de houten plank aan de drukplaat hangen om 'm vast te maken in de drukmachine. Dat is ook de origine van de Franse benaming voor een originele pagina, "planche originale" ofte "originele houten plank".  

 

 

How Books Are Handmade At The Last Printing Press Of Its Kind In The US

 

 

Voor foto's en zachtere kleuren werden fotografisch platen gemaakt met een fijn raster, maar die waren een stuk duurder in productie. Dat verklaart ook waarom foto's in boeken veelal een eigen pagina kregen op meer kwalitatief papier afzonderlijk van de tekst, het was lastig foto's te combineren met de tekst op dezelfde pagina. Ook bij covers werden betere technieken gebruikt omdat die mooier moest zijn dan het binnenwerk.

 

 

Druktechnieken bleven over de decennia nadien grotendeels hetzelfde behalve dan dat de inkt veranderde naar CMYK en de drukplaten steeds dunner en goedkoper werden, tot er uiteindelijk zelfs geen groef meer in zat. Het werd een dunne metalen of kunststoffen plaat waar gewerkt werd met een inkt-afstotende laag in plaats van groeven. Dat is nog steeds zo al worden die platen tegenwoordig digitaal beprint met de waterafstotende laag en niet meer fotografisch.

 

 

Om een strip in kleur te drukken moest je dus 4 van die drukpaten maken, voor elk basiskleur 1. De tekenaar maakte daarvoor de zwart-tekening op tekenpapier die op formaat fotografisch overgezet werd op film, meestal zonder raster. De inkleuring gebeurde dan op een blauwdruk, dat was een afdruk in blauw speciaal om in te kleuren omdat dit soort licht-blauw niet werd opgepikt door de fotogravure. Die inkleuring werd dan fotografisch omgevormd naar de 3 drukplaten. De afdruk in puur zwart zorgde voor een duidelijke omlijning van de strip die we nog steeds kennen. Deze blauwdruk-techniek werd tot 2000 nog veelvuldig gebruikt.

In plaats van fotografisch werden kleuren tot de jaren '60 ook omgezet op film door die met de hand te knippen, voor elk basiskleur werd dan een film geknipt met rasters en vlakken. Je zag dan dikke duidelijke raster-puntjes om nieuwe kleuren te bekomen of ze kozen voor vaste vlakken zonder veel kleurovergangen. In deze Suske en Wiske pagina zie je geen raster-puntjes omdat ze de zuivere basiskleuren van de machine gebruikten, bv het bruin werd gemaakt door 2 kleuren vlak over elkaar te drukken zonder raster. Dit zorgt voor een beperkt aantal kleuren maar gaf wel een unieke sfeer die je met de huidige technieken (behalve misschien zeefdruk) niet meer kan herhalen.

 

 

In het volgende prentje uit hetzelfde boek zie je wel puntjes om de tekening donkerder af te drukken omdat het zich afspeelt in de nacht, huidskleur werd bekomen via een geel vlak en daarbovenop kleine rode puntjes tot de juiste tint werd bereikt. De oude Suske en Wiske Blauwe reeks is een duidelijk voorbeeld van films die met de hand werden uitgesneden omdat voor elk kleur een specifieke combinatie van kleuren en rasters boven elkaar moesten worden gelegd.

 

 

Bij Kuifje denk ik dat ze de kleuren fotografisch op plaat hebben gezet omdat er nauwelijks puntjes te zien zijn, kwalitatief een dure methode die toen niet veel werd gebruikt voor strips omdat die veelal simpel en goedkoop moesten zijn. De Kuifje boeken waren dan ook een stuk duurder dan strips zonder kleur of met andere kleur-druk-technieken. Elke druktechniek kreeg zo z'n eigen sfeer die veelal verloren ging in de nieuwe herdrukken.

 

 

Tegenwoordig zijn die puntjes erg klein zodat een groter gamma van kleuren kan gedrukt worden. Soms worden die rasters ook extra uitvergroot voor een artistiek effect.

 

 

Volgende podcaster bespreekt de kleuren van oude comics en hoe de herdrukken die niet goed weergeven. Comics werden goedkoop gedrukt op krantenpapier en om dat te compenseren werden de kleuren fel en gesatureerd ingekleurd omdat ze toch veel doffer werden afgedrukt op dat gazettepapier. Bij moderne herdrukken op mooi papier worden ze dan opeens veel te fel afgedrukt of zelfs volledig opnieuw ingekleurd.

 

 

Zo, ik hoop dat je er iets aan hebt.

[Daan]

Goed stuk. Bedankt voor het verhelderende verhaal in heldere woorden. 

[pudifar]

@Bonte

Bedankt voor je reactie, dit is zeer duidelijk en verhelderend! 

De filmpjes zijn ook zeer interessant. 

Bedankt hiervoor! 

[cartoonesk]

Op 16/8/2022 om 22:34, Bonte zei:

Om een strip in kleur te drukken moest je dus 4 van die drukpaten maken, voor elk basiskleur 1. De tekenaar maakte daarvoor de zwart-tekening op tekenpapier die op formaat fotografisch overgezet werd op film, meestal zonder raster. De inkleuring gebeurde dan op een blauwdruk, dat was een afdruk in blauw speciaal om in te kleuren omdat dit soort licht-blauw niet werd opgepikt door de fotogravure. Die inkleuring werd dan fotografisch omgevormd naar de 3 drukplaten. De afdruk in puur zwart zorgde voor een duidelijke omlijning van de strip die we nog steeds kennen. Deze blauwdruk-techniek werd tot 2000 nog veelvuldig gebruikt.

 

@Bonte, hallo, Peter. Weet je ook waarmee men toen die zogenaamde blauwdrukken inkleurde? Zoals vroeger bij Studio Leonardo of Studio Vandersteen. Ik denk aan plakkaatverf of eventueel ecoline (omdat ik dat eens las maar lijkt me minder waarschijnlijk). Bij voorbaat dank. Gewoon nieuwsgierig.  

[TDPB]

2 uren geleden, cartoonesk zei:

 

@Bonte, hallo, Peter. Weet je ook waarmee men toen die zogenaamde blauwdrukken inkleurde? Zoals vroeger bij Studio Leonardo of Studio Vandersteen. Ik denk aan plakkaatverf of eventueel ecoline (omdat ik dat eens las maar lijkt me minder waarschijnlijk). Bij voorbaat dank. Gewoon nieuwsgierig.  

Je kan dat inkleuren met gelijk wat je wil. Plakaatverf was standaard. Maar ecoline werd inderdaad ook gebruikt. Bij pakweg Hergé  was dat het standaard product. Maar je zou dat evengoed met porlood kunnen inkleuren.

 

[cartoonesk]

Op 24/8/2022 om 14:02, TDPB zei:

Je kan dat inkleuren met gelijk wat je wil. Plakaatverf was standaard. Maar ecoline werd inderdaad ook gebruikt. Bij pakweg Hergé  was dat het standaard product. Maar je zou dat evengoed met porlood kunnen inkleuren.

 

Bedankt voor je reactie! Ik heb nog wat ecoline staan maar daar doe ik niet zoveel mee. Ik heb het idee dat je heel veel kleuren nodig hebt om daar iets moois mee te maken. Dan gebruik ik liever aquarelverf. groetjes.

[Muchacho]

Dank voor deze uitgebreide uitleg. Ik had een aanvullend vraagje. 
Ik heb al weer vele jaren de drukfilms van een volledig verhaal van Trigie (De Geheimzinnige Stem) in mijn bezit. Elke pagina (totaal 18) bestaat uit 4 cellofaan(?) lagen in zwart/wit/grijstinten. Deze werden (zo werd mij verteld) gebruikt voor het drukken van de 1ste versie van de Trigie SC strips. 

Ik vroeg mij af wat nu de preciese  benaming is van dit soort cellofaanplaten. Zijn het drukfilms,  drukfilmcellen of anders ?  
Daarnaast, ze zijn allemaal zwart/wit/grijs. Werd dan met behulp van deze platen de kleurcel gemaakt ?   

 

 

  

[WILCO]

Op 16/8/2022 om 22:34, Bonte zei:

Druktechnieken bleven over de decennia nadien grotendeels hetzelfde behalve dan dat de inkt veranderde naar CMYK en de drukplaten steeds dunner en goedkoper werden, tot er uiteindelijk zelfs geen groef meer in zat. Het werd een dunne metalen of kunststoffen plaat waar gewerkt werd met een inkt-afstotende laag in plaats van groeven. Dat is nog steeds zo al worden die platen tegenwoordig digitaal beprint met de waterafstotende laag en niet meer fotografisch.

Oudere drukplaten met groeven worden soms te koop aangeboden, maar recentere platen zonder groeven -met inktafstotende laag- heb ik eigenlijk nog nooit tegengekomen op tweedehands- en veilingsites. Is daar een reden voor? 

[WILCO]

3 minuten geleden, WILCO zei:

Oudere drukplaten met groeven worden soms te koop aangeboden, maar recentere platen zonder groeven -met inktafstotende laag- heb ik eigenlijk nog nooit tegengekomen op tweedehands- en veilingsites. Is daar een reden voor? 

Bijkomende vraag: is 30 euro een realistische prijs voor zo'n gegroefde drukplaat?

[linthout]

Ja, die recentere drukplaten hebben geen enkele charme. Die zijn dun en je kunt je eraan bezeren. Die oude drukplaten zijn mooi. Volgens mij toch. Ik heb er wel een paar. Vroeger hingen daar nog houten blokken aan.

30 euro voor dit is net te doen vind ik. Maar zeker niet goedkoop

[WILCO]

Ok. Bedankt voor de info.

[WILCO]

1 uur terug, linthout zei:

die recentere drukplaten hebben geen enkele charme. Die zijn dun en je kunt je eraan bezeren.

Hier zo'n recentere drukplaat zonder groeven. Oudere drukplaten zijn inderdaad mooier. 

[WILCO]

Op 27/4/2023 om 11:40, Muchacho zei:

Dank voor deze uitgebreide uitleg. Ik had een aanvullend vraagje. 
Ik heb al weer vele jaren de drukfilms van een volledig verhaal van Trigie (De Geheimzinnige Stem) in mijn bezit. Elke pagina (totaal 18) bestaat uit 4 cellofaan(?) lagen in zwart/wit/grijstinten. Deze werden (zo werd mij verteld) gebruikt voor het drukken van de 1ste versie van de Trigie SC strips. 

Ik vroeg mij af wat nu de preciese  benaming is van dit soort cellofaanplaten. Zijn het drukfilms,  drukfilmcellen of anders ?  
Daarnaast, ze zijn allemaal zwart/wit/grijs. Werd dan met behulp van deze platen de kleurcel gemaakt ?   

 

 

  

Hieronder wat info over het gebruik van drukfilms voor de inkleuring. 

[Peter Motte]

En te bedenken dat Guttenberg zo veel moeite heeft moeten doen om erachter te komen welke inkt goed genoeg aan de blokken bleef hangen om er niet af te druipen, maar niet zo goed dat het niet aan het papier bleef hangen.

[WILCO]

Op 27/4/2023 om 19:44, WILCO zei:

Bijkomende vraag: is 30 euro een realistische prijs voor zo'n gegroefde drukplaat?

Kan iemand mij uitleggen hoe een tekening overgezet wordt op een drukplaat (zink, metaal)? Die stap in het drukproces begrijp ik niet. 

[WILCO]

@Bonte: kan jij deze fase in het drukproces van oudere strips verduidelijken aub? Hoe wordt een tekening overgebracht op een drukplaat? Moest het diepdruk zijn, dan kan de tekening er in gekrast worden, maar het gaat hier duidelijk over hoogdruk. 

[Boekenmagazijn]

Clichés (hele of gedeeltelijke drukplaten voor hoogdruk) worden geëtst in een zuurbad.

 

https://nl.wikipedia.org/wiki/Cliché_(druktechniek)

 

Loden clichés werden vroeger na gebruik meestal omgesmolten, omdat het bewaren van die loodzware dingen veel te duur was. Afhankelijk van de ouderdom zijn er dus niet zoveel meer van in omloop.

Intrinsieke waarde hebben ze niet, het is een hebbeding. Je kunt ook iets anders kopen voor die 30 euro, maar die keuze moet je zelf maken.

[WILCO]

Bedankt voor de link en de info.

Nog één vraag: wordt de tekening op papier rechtstreeks op de drukplaat gelegd om er een negatief van te maken of maakt men er eerst een (druk)film van? 

[WILCO]

1 uur terug, WILCO zei:

Bedankt voor de link en de info.

Nog één vraag: wordt de tekening op papier rechtstreeks op de drukplaat gelegd om er een negatief van te maken of maakt men er eerst een (druk)film van 

Wat duidelijker verwoord: uit welk materiaal bestaat de negatief van een tekening die men vervolgens op een drukplaat legt? Is dat dan een soort film? 

[Bonte]

10 uren geleden, WILCO zei:

Wat duidelijker verwoord: uit welk materiaal bestaat de negatief van een tekening die men vervolgens op een drukplaat legt? Is dat dan een soort film? 

Ja, er wordt eerst een film gemaakt van de tekening, die film belicht men dan (met een plaatbelichter) op de drukplaat om de waterafstotende laag te maken. Ik kan nu geen afbeelding vinden maar dat ziet er ongeveer uit als een oversized fotokopie apparaat.

 

ik weet het niet meer zeker maar ik denk dat de film positief is want die wordt gebruikt om negatief op de drukplaat te zetten. Die films worden soms bij luxe boeken gestoken, sommige van die ‘films’ zijn wel fake en speciaal gemaakt voor het boek.

 

nu printen ze rechtstreeks op de plaat (print to plate) en slaan ze de stap van een film over.

[WILCO]

Bedankt. Nu is alles klaar en duidelijk. 

De druk-of lijnfilm hieronder was te koop op Bobbedoes. Zo te zien positief om vervolgens over te zetten naar negatief.

[Muchacho]

Op 28/4/2023 om 19:54, WILCO zei:

Hieronder wat info over het gebruik van drukfilms voor de inkleuring. 

 

 

 

 

 

 

Dank je voor de info Wilco. Excuse voor late reactie. Ik had gemist dat er een reactie was gekomen.
Thx!

[WILCO]

Op 24/8/2022 om 14:02, TDPB zei:

Je kan dat inkleuren met gelijk wat je wil. Plakaatverf was standaard. Maar ecoline werd inderdaad ook gebruikt. Bij pakweg Hergé  was dat het standaard product. Maar je zou dat evengoed met porlood kunnen inkleuren.

 

 Hier heb je een duidelijk beeld van de inkleuring van 4 pagina's uit De Koddige kater van S&W. Het lijkt op waterverf.

 

Deze pagina's zijn nu te koop op Catawiki.

 

https://www.catawiki.com/nl/l/74881197-suske-en-wiske-vk-74-de-koddige-kater-4-pagina-s-met-originele-inkleuring-platen-17-t-m-20-lot-5-van-14-losbladig-1967

 

 

[WILCO]

Drukplaat van Marten Toonder te koop op Catawiki.

 

Interessant is de beknopte uitleg over hoe een drukplaat gemaakt wordt.

 

https://www.catawiki.com/nl/l/76279661-marten-toonder-tom-poes-heer-bommel-1-fraaie-originele-metalen-drukplaat-cliche-uit-heer-bommel-en-de-opvoedering-1-originele-drukplaat-1975

[WILCO]

Wel vreemd dat de drukplaat en de print hier niet elkaars spiegelbeeld zijn.

[Boekenmagazijn]

Inderdaad merkwaardig dat het cliché niet in spiegelbeeld is, zoals gebruikelijk is bij boekdruk.

Maar er bestaat ook zoiets als indirecte hoogdruk (of letterset) waarbij deze vorm gebruikt wordt.

Ik kon alleen een Duitse uitleg vinden.

 

Het object ziet er wel authentiek uit. Hoewel er niet veel meer in omloop zijn (de meeste clichés werden vroeger omgesmolten) is de waarde van zoiets natuurlijk maar betrekkelijk. Het is feitelljk een reproductie, geen origineel, maar als hebbedingetje zijn er nu vast wel liefhebbers voor.